Donbasi, “molla e sherrit” mes Moskës dhe Kievit. Pse e do Putini dhe refuzimi i Zelenskyt

Plani amerikan i paqes me 28 pika për t’i dhënë fund luftës Rusi–Ukrainë ndodhet ende në fazën e negociatave, por një çështje thelbësore vazhdon të mbetet pengesë serioze: fati i Donbasit. Ky rajon industrial në lindje të Ukrainës kontrollohet pothuajse tërësisht nga Rusia, por presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky refuzon kategorikisht ta lëshojë zyrtarisht. Donbasi, që përfshin kryesisht rajonet e Donetskut dhe Luhanskut, shtrihet në rreth 52 mijë kilometra katrorë, një territor i krahasueshëm në madhësi me Kosta Rikën. Emri i tij vjen nga lumi Donets, ndërsa historia ekonomike e rajonit lidhet ngushtë me industrinë minerare dhe të rëndë. Qymyri u zbulua aty në vitin 1721, por shfrytëzimi masiv nisi në shekullin XIX, duke u përshpejtuar ndjeshëm pas ndërtimit të hekurudhës së parë në vitin 1869.

Historikisht, Donbasi ishte zemra industriale e Bashkimit Sovjetik. Në vitin 1913, rajoni prodhonte 87% të qymyrit dhe 74% të hekurit të derdhur të Perandorisë Ruse. Edhe para pushtimit rus të vitit 2014, Donbasi kontribuonte rreth 15.7% të Prodhimit të Brendshëm Bruto të Ukrainës dhe përfshinte 14.7% të popullsisë së saj. Rajoni ishte shtëpia e industrive të mëdha metalurgjike, të qymyrit dhe kimike, me lidhje të forta në tregjet globale. Përveç rëndësisë ekonomike, Donbasi ka edhe vlerë të madhe strategjike: tokë bujqësore pjellore, lumenj të rëndësishëm dhe dalje në Detin Azov. Qyteti-port i Mariupolit i ka mundësuar Rusisë krijimin e një korridori tokësor që lidh territorin rus me Krimenë e aneksuar. Rajoni ka qenë historikisht më i ndikuari nga Rusia, me një përqindje të lartë të popullsisë rusishtfolëse, sidomos në zonat urbane të industrializuara gjatë epokës sovjetike.

Megjithëse prirjet politike në Donbas shpesh kanë qenë pro-ruse, konflikti i armatosur ka nxitur pakënaqësi ndaj Moskës në zonat që mbetën nën kontrollin e Kievit. Në zgjedhjet presidenciale të vitit 2019, votuesit në këto zona mbështetën fuqishëm Volodymyr Zelenskyn.

Një konflikt që zgjat prej më shumë se një dekade

Kriza në Donbas shpërtheu në vitin 2014, pas rrëzimit të presidentit Viktor Janukoviç dhe aneksimit të Krimesë nga Rusia. Grupa të armatosura separatiste, të mbështetura nga Moska, shpallën të ashtuquajturat “republika popullore” të Donetskut dhe Luhanskut. Deri në vitin 2022, luftimet sporadike përgjatë një fronti prej rreth 420 kilometrash kishin shkaktuar zhvendosjen e mbi 2 milionë ukrainasve, ndërsa miliona të tjerë mbetën në zonat e pushtuara. Në shkurt të vitit 2022, Vladimir Putin njohu zyrtarisht “pavarësinë” e dy republikave separatiste dhe vetëm pak ditë më pas nisi pushtimin e plotë të Ukrainës, duke e quajtur atë një “operacion ushtarak special”. Pas dështimit për të marrë Kievin, Moska e përqendroi ofensivën në Donbas, të cilin e shpalli objektivin kryesor të luftës. Në shtator 2022, Rusia njoftoi aneksimin e Donetskut, Luhanskut, Khersonit dhe Zaporizhias, pavarësisht se nuk i kontrollonte plotësisht këto rajone.

Situata aktuale dhe dilema e paqes

Sot, Rusia kontrollon rreth 88% të Donbasit: të gjithë Luhanskun dhe rreth 75% të Donetskut. Megjithatë, Ukraina mban ende disa fortesa kyçe në Donetsk, përfshirë Slavyansk, Kramatorsk dhe Kostyantynivka, që formojnë një vijë mbrojtëse të fortifikuar prej rreth 50 kilometrash. Kjo zonë është përforcuar për më shumë se një dekadë me llogore, fusha të minuara dhe barriera antitank. Rreth 6,600 kilometra katrorë të Donetskut mbeten nën kontrollin ukrainas, ku jetojnë ende mbi 250,000 civilë. Sipas burimeve diplomatike, gjatë bisedimeve të paqes Rusia ka kërkuar tërheqjen e forcave ukrainase nga Donetsku dhe Luhansku në këmbim të ngrirjes së frontit në pjesë të tjera. Propozimet përfshijnë njohjen de facto të Krimesë, Donetskut dhe Luhanskut si territor rus, si dhe krijimin e një zone neutrale të demilitarizuar në pjesët e Donetskut që aktualisht kontrollohen nga Ukraina.

Presidenti Zelensky ka refuzuar vazhdimisht çdo lëshim territorial, duke paralajmëruar se humbja e Donbasit dhe e qyteteve të tij të fortifikuara do t’i hapte Rusisë rrugën për ofensiva më të thella drejt Ukrainës qendrore. Pikërisht ky qëndrim e bën Donbasin nyjën më të vështirë dhe pengesën kryesore për arritjen e një marrëveshjeje paqeje në kuadër të planit amerikan.

© BalkanWeb